|
Эхлэл » 2010 » 11-р сар » 3 » Дугуй
|
Хүүхэд залуусын унах дуртай дугуйг оросоор Велосипед гэж нэрлэдэг. Энэ нь vélocipède гэдэг франц үгнээ гаралтай юм. velox — түргэн, pes — хөл
гэсэн үгнээс гаралтай юм. Дугуй бол хөлийн булчингийн хүчээр хөдөлдөг
тээврийн хэрэгсэл юм. Ихэнхи дугуй нь хоёр дугуйтай байдаг. Гэхдээ
гурав, дөрөв, тэр ч бүү хэл нэг дугуйтай ч байх нь бий. Хөгжлийн
бэрхшээлтэй иргэний тэргэнцэрээс бусад дугуйг тээврийн хэрэгслийн тоонд
оруулдаг. Унадаг дугуй бол хамгийн түгээмэл тээврийн хэрэгсэл болж
чадсаны гол нууц нь хөнгөн, бага зай эзэлдэг, мөн хямд төсөр, түлш
шатахуун хэрэглэгдэггүйд оршиж байна. 2005 онд Их Британи улсад явуулсан
олон нийтийн санал асуулгаар дугуй бол 1800 оноос хойшхи үеийн хамгийн
агуаа зохион бүтээлсэн техникийн хэрэгсэл гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн
байна. 1817 оноос өмнөх үед хамаарах түүхийн эх сурвалжид унадаг дугуйны
тухай бичиж тэмдэглэсэн зүйл байдаггүй. Сэргэн мандлын үеийн эрдэмтэн
Леонарда да Винчи өөрийн сурагч Жакомо Капроттид илгээсэн бичигтээ
унадаг дугуйг дүрсэлсэн зураг хавсаргаж байжээ. Унадаг дугуйг 1800 оны
үед Артамонов гэдэг тариачин эр зохион бүтээсэн тухай домог байдаг. Энэ
домогт тариачин эр Уралын нурууны Верхотурье гацаанаас Москва руу
дугуйгаар явсан тухай өгүүлдэг байна. Оросын эзэн хаан 1-р Александр
тариачин эрийг дугуй хийж аялсан эр зоригийг нь үнэлэн хамжлагат ёсноос
чөлөөлж байжээ. Одоо энэ дугуй Нижний Тагил хотын орон нутгийг судлах
музейд хадгалагдаж байна. Энэ дугуйны химийн бүтцэд хийсэн шинжилгээгээр
1870 оноос өмнө дугуйг хийсэн нь нотлогдсон байна. 1-р Александр хаан
1801 онд Оросын хаан ширээнд заларсан түүхтэй. 1817 онд Германы эрдэмтэн
Карлсруэ хотын барон Карл фон Дрез хоёр дугуйтай өөрөө явагч хийж
байжээ. Түүний хийсэн дугуй нь дөрөөгүй байсан ч орчин үеийн дугуйтай
маш төстэй байлаа. 1818 онд Баден-Баден хотод фон Дрез өөрийн зохион
бүтээсэн өөрөө явагчдаа патент авсан байна. Дрезийн машин удалгүй Их
Британид түгэн дэлгэрч "денди-*хорз” гэдэг нэр авсан байна. 1939-1840
онд Шотландын өмнөд хэсэгт оршдог жижиг тосгоны оршин суугч, мужаан
Киркпатрик Макмиллан герман эрдэмтэний бүтээлийг улам боловсронгуй болж
дөрөө, эмээл нэмжээ. Макмиллан орчин үеийн дугуйг 1845
онд Английн зохион бүтээгч Р. У. Томпсон хийлдэг резин дугуй зохион
бүтээжээ. Ингэснээр техникийн том дэвшил гарлаа. 1862 онд Францын Нанси
тосгоны 19 настай зохион бүтээгч Пьер Лалман англид явж байхдаа "денди-
хорз”-ыг олж хараад дөрөө нэмжээ. Лапман Макмилланы хийсэн дөрөөтэй
дугуйг огт мэдээгүй байжээ. Лапманы дугуйны дөрөөг хөлөөрөө биш, харин
гараараа эргүүлдэг байжээ. 1963 онд Лапман Парист ирж дугуйгаа хийсэн
байна. 1864 онд Лион хотын аж үйлдвэрийн эзэн ах дүү Оливье нь Лапмантай
хамтран ажиллах санал гаргажээ. Ингээд тэд хамтдаа «денди-хорз»-ыг
үйлдвэрлэх болжээ. Лапман 1866 онд Америкт очиж өөрийн хийсэн унадаг
дугуйндаа патент авсан байна. 19-р зууны 70-аад оноос «пенни-фартинг»
гэдэг төрлийн дугуй түгээмэл болжэ. Урд дугуй нь арын дугуйнаасаа
ялимгүй том болжээ. Урд дугуйн дээр нь дөрөө нь байрлаж байлаа. 1867 онд
зохион бүтээгч Каупер дугуйг нь хигээстэй болгожээ. Тэгвэл 1818 онд
английн зохион бүтээгч Лоусон дугуйнд гинж, араа нэмж байрлуулжээ.
Өнөөгийн бидний унаж байгаа дугуйг Rover гэж нэрлэдэг байна. түүнийг
1884 онд английн зохион бүтээгч Жон Кемп Старли зохион бүтээж 1885 оноос
үйлдвэрлэж эхэлжээ. Rover
–ийн урд, хойд дугуйны хэмжээ нь яг ижилхэн, мөн арын дугуйндаа араа нь
байрлаж байлаа. Стралигийн хийсэн дугуй нь хамгийн аюулгүй гэж хүлээн
зөвшөөрөгджээ. Rover фирм нь хожим машин үйлдвэрлэдэг томоохон компани
болж өргөжсөн. Энэ компани 2005 оны 4 сарын 15 хүртэл оршин тогтнож
байгаад дампуурсан тул татан буугдсан юм. 1888 онд Шотландын иргэн Жон
Бойд Данлоп каучукаар дугуй хийжээ. Энэ хийлдэг дугуй нь 1845 онд зохион
бүтээгдсэн дугуйнаас харьцангуй боловсронгуй болсон байлаа. 1898 онд
унадаг дугуй гар тормозтой болжээ. 20-р зууны эхээр дугуйны хурдыг
нэмэгдүүлэхийн тулд араа сольдог механизмыг бодож олжээ.20-р зууны 2-р
хагаст унадаг дугуй улам боловсронгуй болжээ. 1974 оноос титанаар дугуй
хийдэг болсон юм. 1905 оноос хойш дэлхийн олон оронд машин үйлдвэрлэгдэг
болсон тул дугуй хэрэглэх хүний тоо багассан байна. Жишээ нь Америкт
20-р зууны эхээр дугуй бол замын хөдөлгөөнд саад учруулж байна гэж
адлагдах болов. 1940 он гэхэд унадаг дугуй бол хүүхдийн зугаа гаргах
зүйл гэж тооцогдож байлаа. Харин 1960 оноос унадаг дугуй хөгжингүй
орнуудад дахин моодонд орлоо. Эрүүл амьдралын хэвшилийг нэг нь унадаг
дугуй гэж сайшаагдаж байлаа. Манай хойд хөрш Орос
улсад Дружок, Лёвушка, Ветерок, Олимпик, Школьник, Орлёнок, Кросс,
Кама, Десна, Салют, Уралец, Украина, Аист, Урал, Турист, Старт-шоссе
зэрэг маркийн унадаг дугуй үйлдвэрлэж байлаа. Эдгээрээс зарим нь манай
улсад ч орж ирж байсан. Унадаг дугуй зохион бүтээсэн нь бусад төрлийн
тээврийн хэрэгслийг зохион бүтээхэд эерэг нөлөө үзүүлжээ. Унадаг дугуй
хийхэд ашигладаг технологи нь хожим машин, онгоц үйлдвэрлэхэд
хэрэглэгдэх болсон юм. Дэлхийд алдар цуугаа мандуулсан Ровер, Шкода,
Morris Motor Company, Опель зэрэг компани нь анх унадаг дугуй үйлдвэрлэж
бизнесээ эхэлж байлаа. Унадаг дугуйны ачаар замын чанар сайжирсан
байна. 19-р зууны сүүлээс дэлхийн олон орны шуудангийн алба унадаг
дугуйг албандаа хэрэглэдэг болжээ. Жишээ нь Английн шуудангийн Royal Mail алба 1880 оноос унадаг дугуй ашигладаг болжээ. Мөн дугуй бол цагдаагийн газрынханы нэг унаа нь болж байлаа. Германы Mercedes-Benz компаний Зиндельфинген хот дахь ажилчид
үйлдвэрийнхээ хашаан дотор унадаг дугуйгаар явдаг байна. тасаг хэлтэс
бүр өөрийн өөрийн гэсэн өнгийн таних тэмдэгтэй дугуй унадаг. Унадаг
дугуйг дайны үед ч хэрэглэж байлаа. Жишээ нь 1937 онд япончууд Хятад руу
довтолохдоо дугуй ашиглаж байлаа. 2001 он хүртэл Швед улсад дугуйтай
цэргийн анги нэгтгэл оршин тогтнож байлаа. Хүн төдийгүй циркийн
сургуультай амьтад ч бас дугуй унадаг. Дугуйтай үзүүлбэр орчин үеийн
циркийн урлагийн нэг бие даасан тоглолт болж хөгжсөн билээ. Унадаг
дугуйг зохион бүтээсэн даруйд л дугуйг уралдаан тэмцээн зохиогдох
болжээ. 1891 онд Парис-Брест-Парис чиглэлээр олон өдрийн дугуйн тэмцээн
зохиогдож байлаа. Харин 1903 оноос Тур де Франс дугуфйн уралдаан
зохиогдох болсон билээ. Одоо ч энэ тэмцээн дугуйн спортын хамгийн нэр
хүндтэй уралдааны тоонд орж байна. Хямд төсөр зардал гаргаж олон зүйл
үзэж сонирхох гэсэн жуулчид, аялагчид ч бас унадаг дугуй сонгож байна.
Баруун болон хойд Европын орнууд, азийн Хятад, Вьетнам зэрэг улсад
өнөөдөр ч унадаг дугуй чухал тээврийн хэрэгсэл гэж тооцогдож
байна.Европын олон орны зочид буудалд унадаг дугуйн прокатын үйлчилгээ
байдаг. Конпенгаген хотод унадаг дугуйг үнэ төлбөргүй, удаан хугацаагаар
прокатаар авч болно. Гэхдээ унадаг дугуйг Конпенгаген хотоос өөр газар
авч явахыг хориглодог. Өнөөдөр БНХАУ дугуй үйлдвэрлэлтээрээ тэргүүлж
байна. Дэлхийн зах зээлд нийлүүлж байгаа унадаг дугуйн 95 хувийг Хятадад
үйлдвэрлэж байгаа билээ. Унадаг дугуйг зориулалтаар
нь олон ангилж болно. Жишээ нь зөвхөн хотын цардмал зам дээр явахад
тохиромжтой ХОТЫН, бартаат замд унаж явах УУЛЫН, аялалд зориулсан
ЖУУЛЧИНЫ, бага зай эзэлдэг ЭВХЭГДДЭГ, уралдааны зориулалттай СПОРТЫН гэх
мэтээр ангилдаг. Уулын дугуй бартаат замд найдвартай бол жуулчины дугуй
ачаа даац сайтай. Хоёр ба түүнээс дээш тооны хүн
суудаг дугуйг ТАНДЕМ гэж нэрлэдэг байна. Мөн илүү хурдтай явахын тулд
хөдөлгүүртэй дугуйг ч зохион бүтээсэн байна.
Манай рекламнууд дээр дарж байгаарай. Баярлалаа
|
|
Англал: Таны мэдлэгт |
Үзсэн: 1367 |
Нэмсэн: saak_penny
| Үнэлгээ: 0.0/0 |
|